Teatr Śląski

W 1804 roku na Górnym Rynku (Horní náměstí), w miejscu niedługo przedtem zlikwidowanego cmentarza, został położony kamień węgielny pod pierwsze miejskie budynki teatralne w Opawie. Jednak tutejsza tradycja teatralna sięga jeszcze XVII wieku, gdy w bursie jezuickiej przy ważnych okazjach grane były publiczne przedstawienia. Własne miejskie pomieszczenia teatralne, przeznaczone na spektakle zespołów objazdowych, powstały w połowie XVIII wieku na pierwszym piętrze budynku wieży miejskiej (dzisiejszej Hláski ‒ tzv. Schmetterhausu). Wzrost zainteresowania inscenizacjami na początku XIX wieku, po przeniesieniu strażnicy z terenu zlikwidowanego cmentarza przed wieżę miejską, doprowadził do wybudowania prawdziwego obiektu teatralnego.

W latach 1804-1805 na Górnym Rynku wyrosła klasycystyczna budowla teatru według projektu architekta Josefa Deweza. Konstrukcyjną prostotę budowli udało się zrównoważyć wzniosłością wnętrza, które urządził dekorator teatru wiedeńskiego Lorenzo Sacchetti. Pierwszego października 1805 roku teatr zainaugurował działalność przedstawieniem Karl der Kühne. W latach 40. XIX wieku budynek był kilka razy remontowany, jednak w ciągu kolejnych dziesięcioleci zaczęły dawać o sobie znać techniczne niedostatki teatru, czy chodziło o brak miejsca, problemy z ogrzewaniem czy bezpieczeństwo funkcjonowania. Podczas gdy projekt wiedeńskiego architekta Eduarda Kuschego z lat 50. XIX wieku pozostał tylko na papierze i przeprowadzono jedynie cząstkowe modernizacje, po tragicznych pożarach teatrów w Nicei i w Wiedniu w 1881 roku przystąpiono jednak do zasadniczych działań. Zadania podjął się miejski inżynier budowlany Eduard Labitzký, który początkowo zaproponował zbudowanie nowego teatru w innym miejscu.

W końcu postanowiono wyburzyć podstawową część starego teatru i wznieść w tym samym miejscu nowy budynek w stylu neorenesansowym, co nastąpiło w latach 1882-1883. Harmonijny budynek Labitzkiego, realizowany przez firmy budowlane Josefa i Huberta Kmentta, Ferdinanda Zdralki i Sigmunda Kulki, miał na głównej fasadzie trzyosiowy ryzalit wejściowy, balkon na pierwszym piętrze i szczyt z zegarem lekko przewyższający dach. Północną boczną fasadę zdobiły figury alegoryczne, a foyer medaliony z portretami znanych postaci kultury niemieckiej (Goethe, Grillparzer, Schiller, von Weber, Beethoven, Mozart, Wagner), które wykonał opawski rzeźbiarz Julius Kellner. Miejscowy malarz Rudolf Templer ozdobił natomiast strop widowni alegorycznymi obrazami.

Przebudowę wnętrza, do której przystąpiono po pożarze widowni w 1909 roku, przeprowadził wiedeński architekt teatralny Ferdinand Fellner. Oprócz zmiany koncepcji wnętrza budynku, pierwotny neorenesansowy styl został zastąpiony neobarokowym z elementami secesji i typu klasycystycznego, typowego dla epoki Ludwika XVI. W tym duchu malarz Ferdynand Mosler zaprojektował też wyposażenie wnętrza budynku. W okresie międzywojennym nie doszło do większych ingerencji w formę obiektu, sam teatr jako instytucja przeszedł jednak wyraźną polityczną zmianę. Początkowo niemiecki Teatr Miejski został zmuszony do zareagowania na nową sytuację polityczną, jaka zaistniała po powstaniu Republiki Czechosłowackiej i zobowiązał się umownie do udostępnienia w określonych dniach swoich pomieszczeń na prezentację czeskich spektakli. Umowa przestała obowiązywać w okresie okupacji pogranicza od 1938 roku, gdy między innymi rozważano wzniesienie nowego budynku.

Nowa historia teatru zaczyna się po wyzwoleniu w 1945 roku. Budynek, z wyjątkiem fasady, przetrwał końcowe walki drugiej wojny światowej bez wyraźniejszych uszkodzeń i już w październiku została uroczyście zainaugurowana działalność teatru pod nazwą Śląski Teatr Narodowy. Już wtedy działały tu trzy zespoły – dramat, opera i operetka. W widoczny sposób zmieniono w tym czasie fasadę, by dostosować ją do wymogów estetycznych ówczesnej władzy. Historyzujący i „niemiecki” charakter budynku nie odpowiadał nowej sytuacji i w 1948 roku fasadę przebudowano w duchu realizmu socjalistycznego. Architekt Jaroslav Pealn, zachowując pierwotną wielkość okien i drzwi, oczyścił fasadę ze zdobień i stworzył praktycznie jednolitą płaszczyznę, którą uzupełniały rzeźby, przedstawiające budowniczych socjalizmu, autorstwa Vincenca Havla. Chociaż przebudowa była planowana jako prowizoryczna, zewnętrzna forma teatru pozostała niezmieniona w ciągu ponad czterdziestu lat. Jedyną wyraźniejszą zmianę w tym okresie stanowiła dobudowa działu eksploatacyjnego w tylnej części teatru. Dopiero na początku lat 90. powstały korzystne warunki do debaty o przywróceniu historyzującej fasady. Dzięki projektowi architekta Iva Klimeša teatr mógł w końcu odzyskać swój dawny neorenesansowy wygląd.