Podstacja trakcyjna

Jednym z najciekawszych zabytków techniki w Opawie jest podstacja trakcyjna na Rybím trhu stojąca za dawnym Instytutem Maryjnym (Mariánský ústav). Obiekt, w 1990 roku wpisany na listę zabytków objętych ochroną państwa, jest unikatowy w skali całej Republiki Czeskiej.

Potrzeba zasilania lokalnego transportu zbiorowego pojawiła się w 1905 roku, gdy na trasę między Horním náměstím (Górnym Rynkiem) a późniejszym kinem Alhambra w Kateřinkach wyjechał z prędkością 12 km/h pierwszy tramwaj elektryczny. Linię, którą poprowadzono z rynku ulicą Krnovską do parku miejskiego, uzupełniała druga linia, prowadząca z dworca Opava-východ ulicami Jánską, Ostrožną i Olomoucką do szpitala, a później aż do lecznicy psychiatrycznej. Do tych dwóch tras o rozstawie szyn wynoszącym jeden metr, po których początkowo jeździło osiem tramwajów, w 1912 roku dodano trzecią linię, która zaczynała się przy budynku teatru na Horním náměstí i ulicami Ostrožną i Oticką prowadziła do Cmentarza Miejskiego. W 1948 roku pierwszą linię przedłużono aż do Kaplicy Szwedzkiej, a na jej drugim końcu powstał nowy odcinek, który dochodził do skrzyżowania ulic Krnovskiej i Jaselskiej i dalej do Jaktařy, gdzie linia kończyła się przy dzisiejszej restauracji Na točně [Na pętli]. Niestety, od lat 50. ze względu na zły stan techniczny torowiska i podłoża, zaczęto stopniowo likwidować linie tramwajowe. Miały je zastąpić trolejbusy, które po raz pierwszy wyjechały na ulice w 1952 roku i stały się jednym z symboli opawskiego transportu miejskiego. Ostatni tramwaj przejechał przez miasto cztery lata później. Pamiątką po transporcie tramwajowym są pozostałości szyn tramwajowych, wbudowane w bruk dzisiejszej ulicy Hrnčířskiej i Dolnego náměstí.

Obok pierwszej zajezdni przy ulicy Krnovskiej w latach 1903-1904 wzniesiono inny budynek industrialny, mieszczący pierwszą miejską elektrownię parową, w której prąd zmienny przetwarzano na potrzebny do zasilania sieci prąd stały. Ze względu na rozbudowę miejskiej sieci transportu miejskiego konieczne stało się usytuowanie podstacji trakcyjnej bliżej centrum miasta. W 1929 roku zbudowano ją na podstawie projektu Ericha Geldnera jako prosty funkcjonalistyczny, żelbetowy budynek z ceglanymi wypełnieniami ścian i tynkiem strukturalnym. Pierwotne wyposażenie, transformatory, prostowniki rtęciowe oraz szybkie wyłączniki, wyprodukowane w 1905 roku przez berlińską firmę AEG, zostały tu przeniesione z ulicy Krnovskiej. Wyposażenie to zachowało się w całości do dzisiaj, podobnie jak większość elementów funkcyjnych i budowlanych obiektu.

Zasada działania podstacji trakcyjnej polegała na doprowadzeniu napięcia 22 kV do szyn w rozdzielni i przez wyłącznik główny do transformatora. Z niego były następnie zasilane sześcioanodowe prostowniki rtęciowe (ignitrony) w formie baniek (diod próżniowych) AEG 600V/250A, z ignitronowym zapłonem i rozdzielnicą, połączone w dwa rzędy po cztery sztuki. Dalej prąd stały o napięciu 600 V był doprowadzany do poszczególnych odcinków, jak dokumentują to zachowane tabliczki z nazwami konkretnych ulic.

Podstacja działała nieprzerwanie do 1985 roku, kiedy to zostały zbudowane dwie nowe podstacje, najpierw na ulicy Čajkovskiego, a następnie na ulicy Kylešovskiej. Do tego czasu obiekt funkcjonował bez większych problemów. Obecnie budynek już od prawie trzydziestu lat popada w ruinę i wciąż oczekuje na decyzję w kwestii jego zachowania.