Koszary Dukielskie

Seria przegranych wojen, jakie cesarzowa Maria Teresa toczyła z Prusami w połowie XVIII wieku, doprowadziła do utraty większości terytorium Śląska i wyraźnych zmian granic monarchii austriackiej. Z tego też powodu Opawa stała się miastem przygranicznym. Efektem była konieczność utworzenia stałego garnizonu wojskowego w mieście, ewentualnie wzmocnienia dotychczasowego stanu armii cesarskiej, która stacjonowała w Opawie od końca wojny trzydziestoletniej.  

Już pod koniec lat 40. XVIII wieku koszary miejskie na Targu Rybnym (Rybí trh) służyły 180 żołnierzom piechoty, w 1835 roku dobudowano pomieszczenia dla 40 koni, a następnie pod koniec XIX wieku koszary zostały zlikwidowane. Rok po tym, gdy w 1778 roku miasto i jego okolicę obsadzono pruskim wojskiem w związku z wojną o tzw. sukcesję bawarską (tzw. wojną ziemniaczaną), miasto odwiedził cesarz Józef II i odstąpił od pierwotnego planu przekształcenia Opawy w twierdzę. Doprowadziło to później do sukcesywnego wyburzenia fortyfikacji miejskich. Właśnie w pobliżu rozebranej Bramy Jaktařskiej wyrosły w latach 1847-1849 koszary Franciszka Józefa. Trzypiętrowy obiekt, który znajdował się obok miejsca, gdzie później zbudowano dom handlowy Breda & Weinstein, pomieścił prawie siedmiuset żołnierzy. Budynek, po powstaniu Czechosłowacji, znany jako Stare Koszary, stał tu aż do 1939 roku. Dalej, idąc ulicą Krnovską, w pobliżu elektrowni znajdowały się Koszary Arcyksięcia Albrechta (Małe Koszary). Pod sam koniec XIX wieku zbudowano nieopodal Koszary Arcyksięcia Reinera (Nowe Koszary) dla oddziałów samoobrony, których budynki służyły ostatnio 15. Pułkowi Armii Czechosłowackiej, od 1966 roku mieściło się tutaj Gimnazjum Wojskowe Jana Žižki z Trocnova, później ogólne Gimnazjum Śląskie, a obecnie urzędują tu wydziały magistratu. W Opawie znajdowały się także inne obiekty służące wojsku – strzelnica wojskowa u Palhance z 1839 roku, składnica prochu strzelniczego przy ulicy Kasárenskiej, budynek dowództwa wojskowego (późniejszy Dom Armii, dziś rektorat Uniwersytetu Śląskiego), na Placu (náměstí) Republiki szpital wojskowy z 1846 roku i koszary taborowe przy dzisiejszej ulicy Jaselskiej.

Ziemia Opawska pierwotnie była okręgiem uzupełnień (poborowym), który dostarczał rekrutów do różnych jednostek. Sytuacja ta zmieniła się w połowie XIX wieku, gdy Opawa należała do okręgu uzupełnień 1. Pułku Pieszego Cesarza Franciszka Józefa, zwanego Kaiser lub także Kaiserinfanterie czy Einser. Jednostka ta, której żołnierze nosili ciemnoczerwone wyłogi i żółte guziki, brała udział w bitwie pod Trutnovem w czasie wojny prusko-austriackiej w 1866 roku. Pod koniec XIX wieku jej dowódcą był późniejszy marszałek polny i naczelnik Sztabu Generalnego Armii Austriackiej w pierwszej wojnie światowej Conrad von Hötzendorf. Po 1912 roku w Opawie stacjonował już tylko 3. Batalion pułku, dwa pierwsze bataliony zostały przesunięte do Krakowa w Polsce i Mostaru w Bośni. Oprócz niego w 1914 roku w Opawie był jeszcze między innymi 15. Pułk Zeměbranecki (Landwehr), do którego w październiku 1915 roku trafił Heliodor Píka i który w 1917 roku przekształcono na 15. Pułk Strzelców (Schützenregiment), a także kompania rezerwowa 16. Batalionu Myśliwskiego. Przed wybuchem pierwszej wojny światowej opawski garnizon liczył ponad dwa tysiące żołnierzy, stu oficerów i 250 koni.

W tym czasie już od ćwierćwiecza funkcjonował największy obiekt wojskowy w Opawie – Koszary Artyleryjskie Rudolfa. Główna część została zbudowana w latach 1887-1889 jako projekt F. Puchnera i E. Labitzkiego we współpracy z M. Hartelem na placu za dzisiejszym dworcem Opawa-Zachód. Tereny koszar przylegają do placu Horovo náměstí i otwierają się na niego schodami z tarasem i dwoma budynkami, mieszczącymi pierwotnie kwatery oficerów, z narożnymi ryzalitami. Rozległy i zamknięty teren z centralnym dziedzińcem otaczają z trzech stron budynki załogi, w stylu późnego historyzmu. Pozostałą część terenu, w przybliżeniu 10 ha powierzchni, wypełniały stajnie, więzienie, budynki administracyjne, ujeżdżalnia, ogród, a nawet kort tenisowy i boisko do piłki nożnej.

Po powstaniu Republiki Czechosłowackiej koszary zostały przemianowane na Koszary Masaryka, a po przeniesieniu niektórych dowództw i jednostek do Hranic na Morawach służyły 8. Pułkowi Lekkiej Artylerii i 15. Pułkowi Piechoty. W 1936 roku w związku z budową stałych fortyfikacji czechosłowackich w obiekcie urządzono  Dowództwo IV Grupy  Wojsk Inżynieryjnych. Od marca 1938 roku był tu ulokowany IV Batalion Hlučínskiego 4. Pułku Granicznego. We wrześniu 1938 roku okolica Opawy była jednym z najlepiej umocnionych miejsc na granicy z nazistowskimi Niemcami. Po układzie monachijskim armia niemiecka weszła jednak do miasta bez walki i obsadziła wszystkie obiekty wojskowe. W czasie II wojny światowej żaden z nich nie został poważnie uszkodzony. Po zakończeniu walk zostały zajęte przez Armię Czerwoną, a latem 1945 przez Armię Czechosłowacką. Do Koszar Masaryka ponownie trafili artylerzyści, na początku także z działami ciągniętymi przez konie. W części koszar był również krótko jeden z obozów internowania ludności niemieckiej do czasu jej wysiedlenia. Po przewrocie komunistycznym w lutym 1948 roku koszary zmieniły nazwę na Dukelskie i stały się siedzibą różnorodnych jednostek armii, między innymi 5. Chorągwi Geodezyjnej. Warto wspomnieć blokowanie wjazdu Armii Czerwonej do obiektu w sierpniu 1968 roku, co spowodowało później represje wobec uczestników tego protestu. Stopniowe przeorientowanie szkolenia żołnierzy w kierunku logistyki (służb zaplecza) doprowadziło do powstania 53. Bazy Szkoleniowej Logistyki, w której nazwie w 1999 roku pojawiło się nazwisko generała armii Heliodora Píki. Jednostka miała wielkie zasługi w usuwaniu następstw i szkód spowodowanych przez katastrofalne powodzie w latach 1997 i 2002. W 2004 roku służbę w niej zakończyli żołnierze służby zasadniczej i jednostka w 2005 roku została rozwiązana. Dwa lata później prawie cały teren uzyskało miasto Opawa.