Kościół św. Ducha

Kościół p.w. św. Ducha razem z przyległym klasztorem był od początku swojego powstania w użytkowaniu zakonu franciszkanów (Zakonu Braci Mniejszych). Zakon św. Franciszka zgodnie z tradycją wywodzi początek swojej działalności w Opawie od 1234 lub 1238 roku, bezpiecznie jednak można mówić o obecności w tym miejscu franciszkanów dopiero w 1250 roku, gdy konwent podczas kapituły prowincjalnej został przyjęty do prowincji czesko-polskiej. Fundator budowli, najprawdopodobniej margrabia morawski i późniejszy król Przemysław Ottokar II, oddał zakonowi plac między Dobytčím trhem/targiem bydła/ (ulicą Masarykovą) a murami miejskimi.

Po 1250 roku rozpoczęto budowę prezbiterium kościoła, którego wygląd dokumentują tylko bardzo skromne informacje. Prawdopodobnie miało dwa prostokątne przęsła i wieloboczne zamknięcie, w stronę przyszłej nawy miało się otwierać łamanym łukiem triumfalnym, a jego budowę zakończono przed 1269 rokiem. Do jego południowej strony przylegał murowany budynek domu klasztornego. Pod koniec wieku dobudowano z cegieł wysoką, długą nawę kościoła, której mur w głównej konstrukcji zachował się do dziś. Na początku XIV wieku na północnej stronie kościoła zbudowano klasztor z kościołem dla klarysek, żeńskiej odnogi tego zakonu.

Jeszcze w pierwszej połowie XIV wieku przy wsparciu księcia Mikołaja (Mikuláša) II wyburzono prezbiterium i zastąpiono go nowym, liczącym ponad dwadzieścia metrów wysokości kamiennym chórem. Mimo zakazu wydanego przez zakon, z chórem połączono potężną kwadratową wieżę. Pod prezbiterium Mikołaj kazał urządzić grobowiec rodowy opawskich Przemyślidów, gdzie później w 1365 roku sam został pochowany. W późniejszych latach pogrzebano tu również jego żonę Juttę, synów Wacława I i Przemka I, a jako ostatni z opawskich Przemyślidów spoczął tutaj Arnoszt (Arnošt), syn Przemka. W kościele św. Ducha zostali także pochowani syn Jerzego z Podiebradów, książę opawski i hrabia kłodzki Wiktoryn oraz wielu drobniejszych szlachciców, na przykład słynny rycerz epoki jagiellońskiej Bernard Bírka z Násile i inni urodzeni z rodów Bruntálskich lub Tworkowskich. Po pożarze w 1790 roku krypta pod prezbiterium została jednak zasypana.

Pożar Opawy w 1431 roku nie oszczędził także kościoła z przyległym klasztorem franciszkanów, największych szkód doznały dachy obu budynków. Podczas remontu wykonano nowe przesklepienie prezbiterium i wybudowano nową wysoką konstrukcję dachu, która znacznie przekroczyła wysokość nawy. Bezpowrotnie zostały jednak uszkodzone księgi ziemskie przechowywane w klasztorze. W jego murach zasiadał bowiem już od początku XV wieku sąd stanowy. Odnowę całego wnętrza przeprowadzono jednak na tyle godnie i majestatycznie, że w 1473 roku mógł się tu odbyć sejm czeskiego króla Władysława II Jagiellona, króla Rzeczpospolitej Kazimierza IV i węgierskiego władcy Macieja Korwina.

Nadejście protestantyzmu sprowadziło na kościół z klasztorem w ciągu XVI wieku wiele nieszczęść. Na początku XVII wieku podczas odprawiania nabożeństwa na kościół napadli luteranie. W czasie wojny trzydziestoletniej kościół został najpierw zajęty przez wojska księcia karniowskiego Jana Jerzego, a później przez armię duńską. Kulminacją udręk, jakie dotknęły także kościół św. Ducha, był katastrofalny pożar Opawy w 1689 roku. Do odbudowy w barokowym stylu przystąpiono już sześć lat później i kontynuowano ją w ciągu XVIII wieku. Najpierw obniżono mury prezbiterium, kościół zyskał nowe przesklepienie i barokowe okna. Na początku XVIII wieku po bokach nawy wybudowano dwie trójki kaplic wnękowych i centralną kaplicę św. Antoniego i św. Floriana. Następnie sklepienie kościoła zostało pokryte freskami, a w końcu w 1731 roku przebudowano fasadę i opatrzono ją wysokim kilkupoziomowym i ciekawie ukształtowanym szczytem z bogatą dekoracją rzeźbiarską. W górnej niszy fasady frontowej można dostrzec jedno z najcenniejszych miejscowych dzieł – figurę Marii Panny Niepokalanej. W bocznych niszach przedsionka są umieszczone 4 figury męczenników i naśladowców św. Franciszka. Na attyce w osi głównego wejścia znajduje się figura św. Floriana, któremu na krańcach towarzyszą rzeźby przedstawiające św. Franciszka i św. Antoniego z czterema dekoracyjnymi, barokowymi wazonami. Po bokach wejścia są zainstalowane rzeźby św. Bonawentury i św. Ludwika. W lewej bocznej niszy znajduje się figura św. Jana Nepomucena.

W latach 60. XVIII wieku przebudowany został wspomniany już zachodni przedsionek, obecnie z wysuniętymi do przodu bocznymi skrzydłami. Około połowy tego stulecia dobudowano dwa kolejne skrzydła klasztoru, który zyskał w ten sposób obecną wielkość. Okres reform józefińskich, gdy masowo były likwidowane obiekty kościelne, opawski kościół z klasztorem przeczekał bez uszczerbku, ponieważ w 1785 roku utworzono tu drugą miejską parafię. Całkiem poważnie jednak kościół ucierpiał w wyniku pożaru pięć lat później. Podczas remontu świątynię na nowo ozdobił malowidłami Ignacy Günther, opawski malarz. W 1827 roku nową formę zyskała też wieża kościoła. Na początku XVII wieku przebudowano jej dwa ostatnie piętra, umieszczając na szczycie neogotycką nadbudowę ze świetlikiem i zegarem wieżowym. Podczas końcowych walk drugiej wojny światowej kościół został znacznie uszkodzony i spłonął. Remont zakończył się w latach 50., gdy odbudowano wieżę. Po przejęciu władzy przez komunistów w lutym 1948 roku klasztor w następstwie sekularyzacji i internowania zakonników znalazł się w użytkowaniu archiwum rolniczo-leśnego. Na początku lat 90. większość obiektu została zwrócona zakonowi franciszkanów, a ostatnio także jego pozostała część.