Dom Macierzy

Budynek dawnej Macierzy Opawskiej (Matice opavská) znajduje się przy Targu Rybnym (Rybí trh), częściowo także przy ulicy Matičnej, która została w przeszłości nazwana wlaśnie od nazwy tego stowarzyszenia. Dawny dom właściciela ziemskiego Ludwiga Wöllersdorfa został zakupiony przez Macierz w 1880 roku. W kolejnych latach instytucja ta odegrała ważną rolę w życiu czeskiej ludności Opawy.

Historia stowarzyszenia zaczęła się już w 1877 roku, gdy dzięki zaangażowaniu pedagoga i historyka Vincenca Praska, księdza katolickiego Antonína Grudy, dziennikarza Jana Zacpala, lekarza Jana Kolofíka i innych czeskich patriotów założono Macierz Opawską jako ośrodek koordynujący miejscowe dążenia narodowościowe. Wśród członków i darczyńców stowarzyszenia znalazły się ważne osobistości, na przykład F. L. Rieger, Eduard Grégr, T. G. Masaryk czy Josef Kaizl, a także pisarz Jan Neruda, malarz i twórca znaku stowarzyszenia Mikoláš Aleš, botanik Ladislav Josef Čelakovský (syn pisarza Františka Ladislava Čelakovskiego), geograf Jan Palacký (syn Františka Palackiego), etnograf Čeněk Zíbrt i inni. Jednym z pierwszych sukcesów Macierzy Opawskiej, wspieranej przez Centralną Macierz Szkolną w Pradze, było założenie prywatnego gimnazjum czeskiego w 1883 roku, którego kierownictwo powierzono Vincencowi Praskowi. Od 1892 roku stowarzyszenie zaczęło wydawać periodyk Věstník Matice opavské (Biuletyn Macierzy Opawskiej). Początkowo czasopismo związkowe i oświatowe od okresu międzywojennego nabrało charakteru periodyku naukowego. Jego tradycję kontynuuje ukazujący się od 1948 roku Slezský sborník (w tłumaczeniu - Przegląd Śląski). Pod koniec XIX wieku powstało również Muzeum Macierzy Opawskiej. Stowarzyszenie prowadziło później także własną drukarnię, znaną jako Slezská Grafie.

W okresie drugiej wojny światowej stowarzyszenie zostało tymczasowo rozwiązane, następnie wprawdzie wznowiło chwilowo działalność, jednak po przejęciu władzy przez komunistów w lutym 1948 roku Macierz ponownie musiała zakończyć swoją działalność, a jej majątek został przekazany Śląskiemu Instytutowi Naukowemu. W 1968 roku stowarzyszenie znowu odżyło i po połączeniu z Macierzą Śląską Oświaty Ludowej do 1972 roku funkcjonowało pod nazwą Macierzy Śląskiej. Następnie już po raz trzeci zostało przymusowo rozwiązane. W grudniu 1989 roku po raz ostatni wznowiło działalność, a rok później pod jego zarząd wrócił także Dom Macierzy. Macierz Śląska do dziś kultywuje swoją misję zachowania wartości kulturalnych, historycznych i gospodarczych, wydaje regularnie Vlastivědné listy Slezska a severní Moravy (Pisma krajoznawcze Śląska i Moraw Północnych)  i prowadzi własne wydawnictwo książek.

Macierz Opawska w okresie swojej aktywności rozwijała też wiele innych działań w ramach różnych form życia społecznego i kulturalnego czeskiej ludności miasta. Budynek stał się nie tylko siedzibą samej Macierzy i jej muzeum czy biblioteki, w jego murach znalazły schronienie także inne czeskie stowarzyszenia. Z ogólnej liczby 21 wymieńmy przykładowo organizację rzemieślników (Řemeslnická jednota), stowarzyszenie Sokol, teatr amatorski (Divadelní ochotnická jednota), stowarzyszenie Beseda i związek śpiewaczy (Křížkovský pěvecký spolek). Na parterze budynku Macierz miała też swoją gospodę. W jej sali odegrano pierwsze czeskie przedstawienie teatralne w Opawie.

Siedzibą Macierzy był pierwotnie tylko narożny dom, zbudowany przed 1841 rokiem przy Rybim trhu. Później w 1894 roku dokupiono sąsiedni budynek, do którego po czterech latach pod kierunkiem Josefa Hruschki została dobudowana dwutraktowa część usytuowana przy dzisiejszej ulicy Matičnej. Pozostałe dwa budynki, wchodzące w skład kompleksu Domu Macierzy, zbudował architekt Eduard Labitzký w 1869 roku, chociaż ich przyłączenie do Domu Macierzy nastąpiło dopiero po drugiej wojnie światowej. W latach 1948-1989, po znacjonalizowaniu dom służył jako szkolna stołówka i świetlica dla dzieci, Ludowa Szkoła Plastyczna, oddział Radia Czechosłowackiego w Ostrawie, a także jako Archiwum firmy Pozemní stavby. Mimo że po 1989 roku budynek został zwrócony w użytkowanie odnowionego stowarzyszenia, w stosunkowo rozległym obiekcie mieści się szkolna stołówka, kancelaria adwokacka, a w starych sklepionych piwnicach ma swoją siedzibę również należąca do Macierzy restauracja. Pomieszczenia stowarzyszenia w momencie ich zwrotu były w katastrofalnym stanie. Kompleks otwarto dopiero po remoncie generalnym w 1995 roku. W latach 2008-2009 Dom Macierzy odzyskał także oryginalną fasadę, której przywrócono historyczny wygląd.