Archiwum Ziemskie

Rozległy kompleks budynków otaczających kościół św. Wojciecha na Dolnym Rynku (Dolní náměstí) jest dziś siedzibą Archiwum Ziemskiego, trzeciego najstarszego i jednocześnie trzeciego największego archiwum państwowego na terenie dzisiejszej Republiki Czeskiej. Pomieszczenia obiektu w ciągu prawie trzystu lat jego historii służyły kilku znaczącym instytucjom.

Budynek Archiwum Ziemskiego był w przeszłości nierozerwalnie związany z zakonem jezuitów, który w latach 20. XVII wieku został zaproszony do Opawy przez księcia Karolu z Lichtensteinu.  Po zbudowaniu barokowego kościoła św. Jerzego (później św. Wojciecha) w miejscu pierwotnego gotyckiego kościoła w latach 70. XVII wieku zakon Towarzystwa Jezusowego w latach 1711-1713 rozbudował również pierwotny budynek gimnazjum i bursy. Warto wspomnieć, że przez pewien czas działał tu na przykład Bohuslav Balbín (czeski literat, historyk, geograf i pedagog), studiował tu także kompozytor Josef Vejvanovský. Nowy kompleks budynków z rozległymi ogrodami, przylegający do kościoła, został zaprojektowany przez budowniczych Hansa Georga Hausruckera i Josefa Rieda. Północne skrzydło, w którym miało siedzibę łacińskie gimnazjum, dokończono dopiero w 1730 roku. Jednolity barokowy obiekt miał fasadę z rzędem regularnie rozmieszczonych pilastrów oraz prostokątnych okien i był połączony przechodnim korytarzem z oknami skierowanymi na dziedziniec. Piętra zostały zwieńczone sklepieniami walcowymi z lunetami. Wschodnie skrzydło z trójosiowym ryzalitem pierwotnie było zakończone niskim trójkątnym szczytem.

Po likwidacji zakonu jezuitów w 1773 roku budynki te zostały opuszczone, ale gimnazjum przetrwało i aż do 1821 roku pracowali w nim niektórzy dawni jezuiccy nauczyciele. W pierwszej połowie XIX wieku uczyły się tu znaczące osobistości, na przykład twórca genetyki Johann Gregor Mendel, kompozytor Pavel Křížkovský czy lekarz i polityk Hans Kudlich. Chociaż była to szkoła niemiecka, w drugiej połowie XIX wieku w gronie pedagogów były się również osoby ściśle związane z czeskim ruchem narodowym. Należeli do nich Antonín Vašek, Jan Lepař czy Vincenc Prasek W budynku miało też siedzibę muzeum gimnazjalne założone w 1814 roku, które było jednocześnie najstarszą placówką muzealną na terytorium późniejszej Republiki Czeskiej. W kompleksie mieściła się również znacząca gimnazjalna biblioteka  

Zmiana sposobu wykorzystania budynku wymagała reorganizacji pomieszczeń i adaptacji do nowych warunków działania. W latach 1813‒1815 kompleks został przebudowany w duchu klasycystycznym według projektu Antona Englischa. Jednocześnie zbudowano też nową okazałą klatkę schodową prowadzącą do sali posiedzeń Śląskiego Konwentu Stanowego, który zasiadał w tym budynku na samym początku XIX wieku. Od tego czasu obiekt zaczął być wykorzystywany na potrzeby Archiwum Ziemskiego, które miało tu swoją siedzibę aż do drugiej wojny światowej. W 1820 roku po posiedzeniu Kongresu Opawskiego mieszkał tutaj sam cesarz Austrii Franciszek I.

Po oddzieleniu od Moraw w 1850 roku Śląsk stał się ponownie samodzielną i samorządną ziemią, przy czym obok władz ziemskich w 1861 roku powstał też ziemski sejm, liczący 31 posłów. Miejscem przeznaczonym na posiedzenia sejmu były pomieszczenia dawnego kolegium jezuickiego. Stąd też pochodzi dzisiejsza nazwa przyległej ulicy Sněmovnej (Sejmowa). Pod koniec XIX wieku budynek został poddany kolejnym przeróbkom, dobudowano drugą klatkę schodową, portyk przy głównym wejściu oraz nadbudowę attykowego piętra, jednocześnie  skrócono północne skrzydło z powodu wprowadzenia ruchu tramwajowego w tych miejscach. Została też zbudowana nowa ściana szczytowa zwrócona w stronę rynku.

W okresie międzywojennym miała tu swoją siedzibę biblioteka Macierzy Opawskiej. W czasie drugiej wojny światowej obiekt był użytkowany przez administrację okupacyjną. W 1950 roku budynek ponownie stał się siedzibą Archiwum Ziemskiego. Na początku archiwum dzieliło budynek z muzeum, później stało się wyłącznym użytkownikiem obiektu.

Zawalenie się zachodniego skrzydła, w wyniku którego zostały zniszczone również niektóre archiwalia, wymusiło trwający ponad dziesięć lat remont, który wraz przemianami 1989 roku otworzył nowy etap przemian, jakim podlegało archiwum. Obecnie Archiwum Ziemskie w Opawie wraz z oddziałem w Ołomuńcu, oprócz zbiorów dotyczących ziem śląskich, gromadzi dokumenty dotyczące dawnego Kraju (województwa) Północnomorawskiego i są mu podporządkowane powiatowe archiwa państwowe Krajów Morawsko-Śląskiego i Ołomunieckiego.